Rita Levi-Montalcini – naučnica koja je prkosila nacizmu i otvorila vrata moderne neurologije

Italijanska naučnica Rita Levi-Montalcini otkrila je molekulu koja podstiče rast nervnih ćelija i time otvorila novu eru u neurologiji. Nobelovu nagradu dobila je 1986. godine, a tokom Drugog svjetskog rata, kao Jevrejka, radila je u tajnosti u improvizovanoj laboratoriji.

Rita Levi-Montalcini bila je žena koja je istovremeno vodila borbu na više frontova – protiv nacizma, rodnih predrasuda i intelektualnih ograničenja svog vremena. Rođena 22. aprila 1909. godine u Torinu, u Italiji, u jevrejskoj porodici, Rita je već u ranoj mladosti pokazivala izuzetnu radoznalost i volju za znanjem. Iako ju je otac želio usmjeriti ka tradicionalnijoj ulozi žene, Rita je odlučila da postane ljekarka i naučnica – odluka koja će je dovesti do otkrića koje će promijeniti način na koji razumijemo mozak i načine na koji se nervni sistem može obnoviti.

Nauka u doba progona

Početkom 1938. godine, Italija je usvojila fašističke rasne zakone koji su zabranili Jevrejima da predaju i rade na univerzitetima. Levi-Montalcini je u tom trenutku već bila mlada istraživačica neurologije. Umjesto da se povuče, ona je svoju laboratoriju preselila u spavaću sobu u roditeljskoj kući. Tamo je, u improvizovanim uslovima, nastavila da istražuje razvoj nervnog sistema – secirajući embrione pileta ispod mikroskopa koji je sama sastavila.

Tokom rata, kada su nacisti okupirali sjever Italije, Rita je morala da pobjegne iz Torina i skloni se u Firencu, gdje je živjela pod lažnim imenom i učestvovala u mreži Pokreta otpora, italijanskim partizanima, pomažući saveznicima i spašavajući živote. Nikada nije napustila nauku – ni u ratu, ni u izbjeglištvu.

Otkriće NGF-a

Nakon rata, pozvana je u Sjedinjene Američke Države, gdje je nastavila istraživanja na Univerzitetu Washington u Saint Louisu. Tamo je, u saradnji s kolegom Stanlyem Cohenom, otkrila ono što će je učiniti svjetski poznatom – nervni faktor rasta (NGF – nerve growth factor).

NGF je protein koji stimuliše rast i razvoj nervnih ćelija. Prije tog otkrića, naučnici nisu znali kako se nervni sistem razvija, ni kako ćelije “znaju” gdje da rastu i kako da uspostave veze. NGF je bila prva molekula koja je pokazala da nervne ćelije dobijaju specifične biohemijske signale za rast. Ovo otkriće otvorilo je vrata razvoju neurobiologije kao discipline, ali i novih terapija za neurodegenerativne bolesti poput Alzheimerove.

Za ovaj revolucionarni rad, Rita Levi-Montalcini i Stanley Cohen su 1986. godine dobili Nobelovu nagradu za fiziologiju ili medicinu.

Aktivizam, politička karijera i stogodišnji život

Levi-Montalcini nije bila samo briljantna naučnica – bila je i aktivistkinja, senator za život u italijanskom parlamentu, borac za obrazovanje djevojčica i žena u Africi, kao i protivnik antivakcinalnih i pseudonaučnih pokreta. Osnovala je “Fondaciju Rita Levi-Montalcini” s ciljem podrške obrazovanju mladih, posebno žena iz siromašnijih zemalja.

 1. avgusta 2001. predsjednik Italije Carlo Azeglio Ciampi ju je imenovao za doživotnu senatoricu.

Do svoje smrti 30. decembra 2012. godine – u dobi od čak 103 godine – ostala je intelektualno aktivna. Govorila je da joj mozak radi jednako dobro kao i kad joj je bilo dvadeset. Bila je snažna i duhovita žena, kažu, a voljela je reći kako je za njenu dugovječnost zaslužno – vino.

Nauka kao otpor

Rita Levi-Montalcini je primjer kako nauka može biti čin otpora. U najtežim vremenima, kada su joj bile uskraćene sve mogućnosti, pronašla je način da nastavi da misli, istražuje i doprinosi čovječanstvu. Njena priča nije samo priča o velikom naučnom otkriću, već i o snazi ljudskog duha, hrabrosti i posvećenosti znanju te strašnim ženama u nauci.

Zahvaljujući njenom radu, danas znamo mnogo više o mozgu, razvoju nervnog sistema i o bolestima koje ga pogađaju. A zahvaljujući njenom primjeru, znamo da nauka može preživjeti i pobijediti – čak i u najmračnijim vremenima.

The post Rita Levi-Montalcini – naučnica koja je prkosila nacizmu i otvorila vrata moderne neurologije appeared first on Nauka govori.