Ne odustaju od gradnje mHE „Duboka“ – Duboki džep privatnika protiv interesa prirode i građana

Mala hidroelektrana „Duboka“ koja je planirana za izgradnju na samo nekoliko metara od poznatog kotorvaroškog vodopada Skakavac, na rijeci Duboka, ni nakon ukazivanja institucijama na mnoge propuste i biološke vrijednosti područja, nije izgubila dozvole za gradnju.

Piše: Jelena Jevđenić

Rijeka Duboka u Kotor-Varošu, jedna od najvažnijih pritoka Vrbanje, bogata je potočnom pastrmkom, a u njenom kanjonu se nalazi preko deset vodopada zbog kojih svake godine hiljade turista posjeti ovaj kraj. Sada, u blizini poznatog vodopada „Skakavac“, mogla bi da nikne mala hidroelektrana. Firma „DSM ELEKTRUS“ iz  Kotor-Varoša, nekadašnji nosilac dozvole za gradnju, prodala je dozvole firmi “HUNTING ENERGY” iz Kneževa. Mještani i ekološki aktivisti protive se izgradnji ovog hidroenergetskog objekta od kojeg će profitirati pojedinac nauštrb lokalnog stanovništva i rijeke, koja je zbog svoje prirodne vrijednosti, planirana za zaštitu.

Još 2016. godine, privatna kompanija „DSM ELEKTRUS“ d.o.o. Kotor-Varoš dobila je dozvolu opštine Kotor-Varoš da gradi malu hidroelektranu Duboku na istoimenoj rijeci. Uvidom u dokumentaciju, od samog početka dobijanja prava za gradnju ove male hidroelektrane, vidljivo je da su cijeli projekat pratile nelogičnosti i kontroverze. To tvrde i naši sagovornici.

S druge strane, institucije, na svako ukazivanje nelogičnosti i nepravilnosti, stava su da je sve po zakonu.

 „DSM Elektrus“ d.o.o. Kotor-Varoš je osnovan 19. aprila 2016. godine sa sjedištem u Banjaluci, da bi nakon nekoliko dana ovo preduzeće bilo upisano na adresu u Kotor-Varoši. Osnivač i direktor tada je bila Sandra Pačavra iz Banjaluke.

Ono što je interesantno je da je pomenuta Pačavra, takođe i zaposlenica firme „Ekodozvola“ koja je izradila dokument „Dokazi uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole“ za ovaj projekat.

Dva mjeseca poslije osnivanja, u junu 2016. godine Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju izdalo je rješenje po kojem „DSM ELEKTRUS“ nije obavezan da provede procjenu uticaja niti da pribavi studiju uticaja na životnu sredinu za mHE Duboka, jer je u pitanju elektrana od 249 kilovata.

Resorno ministarstvo izdaje ekološku dozvolu ovoj firmi  2017. godine. Hidroenergetsko postrojenje za koje je izdata ekološka dozvola su vodozahvat tirolskog tipa, dimenzija 24,60 x 12,20 metara, transportni cjevovod, dužine oko 1780 metara i mašinska zgrada, spratnosti P (prizemlje), dimenzija oko 11,10 x 9,20 metara. Iste godine odobrena je i građevinska dozvola.

Od dobijanja ekološke dozvole 2017. godine, „DSM ELEKTRUS“ ništa se ne radi na ovom projektu, osim što u avgustu 2017. godine, dolazi do izmjena u kompaniji. Kao još jedan od osnivača pojavljuje se Dragoslav Jotanović iz Kotor-Varoši. Tek 2020. godine investitor je obavijestio opštinu da počinje s radovima. Međutim, mještani tvrde da nisu ništa započeli. Sumnjaju da je to urađeno samo da ne bi izgubili pravo na gradnju, jer građevinska dozvola važi tri godine. Ukoliko se prije isteka roka prijave radovi, moguće je obnoviti građevinsku dozvolu na osnovu stare dokumentacije.

Neriješena imovinsko-pravna pitanja

Za ovu hidroelektranu investitor nije riješio imovinsko-pravne odnose.

U dokumentaciji je navodio parcele koje nisu u njegovom vlasništvu. Međutim, to nije jedina problematika s parcelama. U raznim dokumentima koji su predavani institucijama za ishodovanje dozvola, navođene su različite parcele.

Neslaganja se vide u dokazima koji su priloženi uz zahtjev za ekološku dozvolu.

U ekološkoj dozvoli se navode katastarske čestice k.č. br.2833 K.O: Orahova, k.č. br. 2638, 2627, 2624, 71, 3, 10/1, 10/2. Prema našim saznanjima investitor je imao posjedovni list samo za k.č. br. 10/2.

Kao jedan od dokumenata koji je potreban da bi se pribavila ekološka dozvola su vodne smjernice koje izdaje JU Vode Srpske. U vodnim smjernicama iz 2016. godine, navode se sljedeće katastarske čestice za gradnju elektrane, к.č.2, 2627, 2624, 71, 588, 589 i 2638 К.О Grabovica.

Na saglasnosti na lokaciju od MHERS Trebinje navedene su sljedeće katastarske  čestice: 10/2, 2638, 2627, 2624, 588, 3 K.O Grabovica i k.č. 2833 KO Orahova.

Od navedenih parcela koje su u dokumentima na dvije parcele, nosilac prava je JU Vode Srpske, dvije Putevi RS, a jedna Republika Srpska. Dvije parcele koje su u vodnim smjernicama su u vlasništvu porodice Dubočanin.

Tomo Dubočanin, mještanin i predsjednik udruženja „Srpska Duboka“, kaže da je prije dvije godine vidio u svom dvorištu kočeve koje je, ne znajući tada, investitor obilježio za trasu cjevovoda.  On je mislio da je taj projekat otkazan, s obzirom na to da su prošli rokovi za gradnju.

„Prvobitni investitor DSM Elektrus me je pozivao na razgovor još 2017. godine. Rečeno mi je da bismo mi imali koristi. Ja sam mu rekao da ja nisam za to, pošto je to na mojoj, bratovoj i stričevoj zemlji. Na tome je i ostalo, poslije nismo imali nikakvih kontakata. Mislio sam da su oni odustali. I nisam ni znao da su obnovili ekološku dozvolu, tek 2024. u januaru sam dobio informacije da su obilježavali tu novu trasu“, navodi Dubočanin.

Bez njegovog znanja i znanja njegove porodice, investitor je na njihovim parcelama obilježio trasu po kojoj je trebalo da ide prvobitni cjevovod.

Međutim, još se jedna privatna parcela koja nije u vlasništvu investitora našla u papirima. U obrazloženju ekološke dozvole navedeno je da je “Lokacija za izgradnju mašinske zgrade planirana na zemljištu označenom kao k.č.10/2 K.O. Grabovica i nalazi se neposredno uz vodotok Duboki potok“.

Dubočanin tvrdi da ti navodi ne odgovaraju stanju na terenu, jer do vodotoka ima i lokalni put i parcela k.č. 3 koja nije u vlasništvu investitora i koju vlasnici ne žele da prodaju.

„Privatna parcela 3 je ispod puta kuda bi trebao teći odvod iz mHE i u vlasništvu je porodice Kuzmić, koji je ne daju ni po koju cijenu, a nisu ih ni pitali. Oni su navodili i u lokacijskim uslovima i u ekološkoj dozvoli tu parcelu. Parcela 10/1, oni kažu da imaju saglasnost, a vlasnici smo mi, Zavičajno udruženje „Srpska Duboka“ i nećemo dozvoliti da se prođe tuda“, ističe Dubočanin.

On dodaje da se neke parcele nisu pominjale u dokumentaciji, a na terenu su bile predviđene za cjevovod.

„Kad su obilježavali trasu, išli su preko naših parcela. Na primjer, parcele 581, 580 i 588 ili 589, a nisu ih navodili u nekim dokumentima, a trasa je provedena. Jer postoji problem, visinska razlika. Voda ne može ići uzbrdo, oni to nisu u dokumentaciji navodili, ali jesu obilježili na parcelama, zato smo i tražili da se izađe na lice mjesta, da bi se uvjerili u nepravilnosti, zajedno s geometrima i s inspekcijom“, ističe Dubočanin i dodaje da nisu u tome uspjeli.

On naglašava da su samo dobijali pismene odgovore u kojima se konstatuje „sve je u skladu s pozitivnim zakonskim propisima“.

„Nisu naveli po kojim zakonima. Tražili smo inspekciju, da se na licu mjesta uradi osvjedočenje kuda stvarno ide ta trasa, da nam pokažu. Jer oni su uzeli tu jednu parcelu kč. 71, koja je vlasništvo Šuma RS, ali ta parcela nije razgraničena s našim privatnim parcelama. A trasa koju su obilježili ide preko naših“, objašnjava Dubočanin, napominjući da se do te parcele ne može doći, a da se ne ide preko parcela koje su u vlasništvu njegove porodice.

Iz Centra za životnu sredinu govore da su se nekoliko puta obraćali inspekcijama, ali da nisu dobili konkretne odgovore.

„Obraćali smo se više puta republičkoj i opštinskoj inspekciji. Dobijali smo različite odgovore. Na kraju su nam iz opštinske inspekcije rekli da nemaju kapaciteta i da se obratimo ekološkoj i vodnoj inspekciji. Nakon toga smo uputili dopis ekološkoj i vodnoj inspekciji da izađu na teren. Dobili smo odgovor da tražimo prava u sudskom postupku. To traje već godinu dana, pa smo se obratili i ombudsmanu za ljudska prava“, navodi Ratko Pilipović, pravnik Centra.

On dodaje da dužina trase ne odgovara prikazanim parcelama, te iz tog razloga traže da se utvrdi ko je nadležan da izađe na teren i izmjeri dužinu cjevovoda.

Zbog toga što mještani ne daju svoje parcele, trasa cjevovoda trebalo bi da bude promijenjena.

Dubočanin sumnja da je nova trasa planirana tako da bi ušla i u područje opštine Kneževo.

„Kada su označavali, došli su do granice opštine Kneževo i tu su stali“, naglašava on.

Navodeći dalje, da bi trasa došla do vode, odnosno rijeke, morala bi ući i u opštinu Kneževo.

To bi u praksi značilo da građevinsku dozvolu, pošto je postrojenje u dvije opštine, izdaje ministarstvo.

„Prema Zakonu o uređenju prostora i građenju, ukoliko se objekat gradi na prostoru dvije jedinice lokalne samouprave, građevinsku dozvolu izdaje ministarstvo. Prema podacima koji su cijenjeni u postupku izdavanja ekološke dozvole, predmetno postrojenje je na teritoriji opštine Kotor-Varoš“, istakli su iz ministarstva.

Iz opštine Kotor-Varoš su nam kratko odgovorili da projektovana trasa cjevovoda ne ulazi na teritoriju opštine Kneževo.

Dužina cjevovoda mora biti do detalja utvrđena prije bilo kakvih radova. Međutim i u obnovljenoj ekološkoj dozvoli saga oko dužine cjevovoda je nastavljena.

Nove dozvole, stara dokumentacija

U maju 2022. godine, investitor je obnovio ekološku dozvolu s obzirom na to da je stara prestala da važi. Hidroenergetsko postrojenje za koje je izdata obnovljena ekološka dozvola čine sljedeći objekti: vodozahvat dimenzija 24,70 m x 13,00 m, transportni cjevovod dužine 2980 m, mašinska zgrada dimenzija 8,00 m x 6,90 m ± 0,5 m.

U novoj ekološkoj dozvoli je promijenjena dužina cjevovoda za čak 1200 metara. Dužina cjevovoda u Ekološkoj dozvoli iz 2017. godine iznosila je 1780 metara, dok u obnovljenoj iz 2022. godine stoji 2980 metara.

Nova dužina cvjevovoda, koja je znatno veća, povukla je niz pitanja.

Tek nakon dopisa mještana resornom ministarstvu, u februaru 2024. godine, ministarstvo izdaje zaključak o ispravci greške i ponovo se vraća dužina cjevovoda od 1780 m.

Na naš upit ministarstvu na osnovu kojeg dokumenta su naveli drugačije podatke u obnovljenoj ekološkoj dozvoli su nam odgovorili da se radi o nenamjernoj greški.

„Prilikom obnavljanja rješenja o ekološkoj dozvoli desila se očigledna, ali nenamjerna  greška. Greška je napravljena u pisanju, jer  investitor DSM Elektrus posjeduje još jednu ekološku dozvolu za mHE Demićka 1 i odatle su, greškom, preneseni podaci. Greška je ispravljena zaključkom o ispravci greške, jer nijedan podatak cijenjen prilikom obnavljanja rješenja nije ukazivao na promjenu dužine cjevovoda što je obrazloženo u zaključku u kojem je greška ispravljena. Ovaj dokument je dostupan javnosti na internet stranici ministarstva“, naveli su iz ovog resora.

„Ovim zaključkom napravljen je jedan paradoks tako da bi sada po ovom zaključku i s ovom dužinom cjevovoda zahvat bio  pomjeren 200 m od vodotoka, tj. nalazio bi se ispod bukve gdje nema uopšte vode. Investitor je ovdje svjesno doveo ministarstvo u zabludu s pogrešno prezentiranim činjenicama, jer da bi sad izbjegao parcele na kojim nema vlasništvo i saglasnost, on mora promijeniti trasu i samim tim i dužinu cjevovoda“, naveli su ovo iz „Koalicije za zaštitu rijeke Duboke“.

Neusaglašene dimenzije provlačile su se kroz dokumentaciju i prilikom dobijanja građevinske dozvole.

U građevinskoj dozvoli iz 2017. godine piše da je cjevovod za mHE Duboka na rijeci Duboka dužine 1840 metara, a u dokumentu po kojem se izdaje građevinska dozvola, lokacijski uslovi, u njemu je navedena dužina cjevovoda 1780 metara. Isti slučaj je s dimenzijama vodozahvata, u navedenoj građevinskoj dozvoli je 13,50 x 26,00 m, a u lokacijskim uslovima 24,60 x 12,20 m.

Iz opštine su nam odgovorili da su prilikom izdavanja građevinske dozvole pratili glavni projekat te da u lokacijskim uslovima piše da može biti odstupanja.

„Uslovi i ogrančenja projektantu za izradu glavnog projekta se navode u lokacijskim uslovima, odnosno urbanističko-tehničkim uslovima iz kojih se uzimaju podaci kod izdavanja lokacijskih uslova. U urbanističko-tehničkim uslovima u tački 4.4. građevinske linije, navodi se mogućnost odstupanja od definisanih pozicija u skladu s karakteristikama terena i specifičnom tehnologijom, što se posebno odnosi na vodozahvatnu građevinu gdje se doslovno konstatuje: „Dakle, precizni gabariti planiranih sadržaja će biti definisani tehničkom dokumentacijom.“ Nadalje u tački 4.2.2. horizontalni i vertikalni gabariti, sama tačka počinje: „Orijentacioni horizontalni gabariti objekata (koji će biti tačno utvrđeni tehničkom dokumentacijom su: “pa između ostalog navode da je dužina cjevovoda oko 1780 m i da je vodozahvat dimenzija oko 24,6 x 12,2 m. Na kraju te tačke vezano za trasu cjevovoda se navodi da je orijentaciona, a da će tek izradom tehničke dokumentacije biti utvrđena precizna trasa planiranog cjevovoda (samim tim i dužina istog). Iz svega naprijed navedenog mislimo da vam je jasno zašto se razlikuju navedene mjere iz lokacijskih uslova i građevinske dozvole (navedene precizno iz glavnog projekta), uz napomenu da je glavni projekat bio na reviziji kod licencirane projektantske kuće“, navode iz opštine.

Međutim, zakon je u ovom pitanju jasan. U članu 100. Zakona o uređenju prostora i građenju Republike Srpske navodi se da je „Glavni projekat skup međusobno usaglašenih projekata kojima se daje tehničko rješenje objekta, prikaz smještaja objekta u prostoru, dokazuje ispunjavanje bitnih zahtjeva za objekat, drugih zahtjeva iz ovog zakona i drugih zakona, tehničkih normi i propisa donesenih na osnovu tih zakona“.

Dubočanin tvrdi da u ovom projektu ništa nije usaglašeno.

„Građevinska dozvola nije u skladu s glavnim projektom, ni u pogledu parcela, dužine cjevovoda, vodozahvata ni mašinske zgrade“, navodi on.

Napominje da su baš zbog tog više puta, isto kao i Centar za životnu sredinu, tražili da inspekcija izađe na teren da se utvrdi tačno stanje.

Stručnjaci zaposleni u građevinskom sektoru s kojima smo razgovarali kažu da odstupanja mogu biti minimalna, kada se suština ne mijenja. „Koji metar” može biti više ili manje, ali ne 100 metara. Gabarit objekta može biti uvećan za fasadu, ali ne smije da prelazi građevinsku liniju, da izlazi na put ili prema parcelama koje nisu u projektu. Ako se uđe u drugu parcelu ili se pomjeri za 100 dodatnih metara, to je izmjena građevinske dozvole.

Mještani tvrde da je u novoj građevinskoj dozvoli netačna tvrdnja investitora da je započeo gradnju, to je potvrdila i inspekcija.

U obnovljenoj građevinskoj dozvoli iz februara 2024. godine, koja je izdata od Odjeljenja za prostorno uređenje, Opštinske uprave Kotor-Varoš u Rješenju stoji da se u br.04/4-361-64/17 mijenja samo ime investitora DSM Elektrus u Hunting Energy doo Kneževo. U rješenju br.04/4-361-31/24 od 8. februara 2024. godine u obrazloženju stoji „da je  investitor prometovao svoju parcelu na kojoj je trebalo da se grade pojedini dijelovi objekta mHE Duboka koju je i započeo“, dok iz Koalicije za zaštitu rijeke Duboke tvrde da to nije tačno .

Podsjećamo da je investitor 2020. godine najavio početak radova i na osnovu toga ishodovao obnovljenu građevinsku dozvolu. U jednom od odgovora inspekcije Centru za životnu sredinu koja je izašla na teren su naveli da ne mogu ništa izmjeriti, jer nema započete gradnje.

„Postavlja se pitanje kakvi su radovi prijavljeni 2020. godine kada je 2025. godine inspektor konstatovao da radovi nisu počeli„ primjećuje Pilipović.

Slično pitanje može se postaviti i oko trase cjevovoda. Ako dužina cjevovoda ostaje 1780 metara nejasno je na koji način će investitor provesti cjevovod, jer vlasnici parcela ne žele da ustupe svoje parcele za prolaz cjevovoda.

Na ovo pitanje smo tražili odgovor od investitora. Obratili smo se „Hunting Energy“ putem zvanične e-mail adrese. E-mail nam se vratio uz poruku da ta adresa ne postoji. Investitora smo pokušali kontaktirati i putem broja telefona, ali kao i s e-mail adresom i broj telefona je nevažeći.

Neusklađenost s prostornim planovima

Rijeka Duboka i područja oko nje, uplanjeno je za zaštitu i na lokalnom i na republičkom nivou.

Zbog toga, građevinska dozvola nije usaglašena s prostornim planom opštine Kotor-Varoš 2009-2030, gdje su vodopad Skakavac na rijeci Duboka, MZ Grabovica i naselje Srpska Duboka planirani za zaštitu, kao zaštićeni pejzaž. Takođe, prema prostornom planu Republike Srpske, to područje je planirano za zaštitu kao spomenik prirode: ,,Kanjon rijeka Duboka – vodopad Skakavac“.

Obratili smo se i resornom ministarstvu i opštini Kotor-Varoš s upitom kako planiraju riješiti sukob dva predmeta – zaštita područja i dozvole za gradnju mHE.

Iz opštine nam nisu odgovorili na pitanje već su konstatovali samo da se „tek treba zaštititi“.

„Kako sami citirate navod iz Prostornog plana opštine Kotor-Varoš: „Pokrenuti postupak proglašenja…“ vidi se da je to nešto što bi se tek trebalo učiniti. U vrijeme izdavanja građevinske dozvole takav postupak još nije bio pokrenut, tako da ne postoji nikakva kolizija kako navodite“, kazali su iz opštine.

Iz ministarstva su nam potvrdili da je postupak proglašenja zaštite u toku.

„U toku je postupak za proglašenje zaštićenog područja „Kanjon rijeke Duboke – vodopad Skakavac”, a o daljim aktivnostima u okviru postupka utvrđenog u Zakonu o zaštiti prirode biće obaviješten pokretač inicijative Zavičajno udruženje „Srpska Duboka” iz Kotor-Varoši“, naveli su.

Krajem maja ove godine, Centar za životnu sredinu započeo je terenska istraživanja Duboke.

• Stručnjaci za gljive, ptice, floru i vegetaciju do kraja septembra će prikupiti što više podataka o vrstama koje nastanjuju kanjon rijeke Duboke i njenu okolinu, a sve u svrhu izrade stručnog obrazloženja za proglašenje zaštite, naveli su tada iz Centra.

„Imamo odlučnost svih mještana da se borimo protiv ove hidroelektrane. Veliki smo pomak napravili što smo stupili u vlasništvo parcele 10/1 koja praktično fizički onemogućuje gradnju, to jest’, pristup planiranoj mašinskoj zgradi cjevovoda. I nećemo dati preko svoje parcele. Mislim da smo time udarili posljednji ekser u mrtvački sanduk mHE Duboka“, kategorično zaključuje Dubočanin.

Napomena: Ovaj članak je nastao u saradnji Centra za životnu sredinu i novinarke Jelene Jevđenić i dio je inicijative za očuvanje rijeke Duboke, a uz podršku Centra za promociju civilnog društva (CPCD)

The post Ne odustaju od gradnje mHE „Duboka“ – Duboki džep privatnika protiv interesa prirode i građana first appeared on Center for Environment.