Kraj jednog doba: 55 godina od rušenja Realke

Danas se navršava 55 godina od kako je Banaluka ostala bez zgrade nekadašnje Realke koja je „smrtno stradala“ u oktobarskom zemljotresu 1969. godine.

Realka se nalazila na prostoru gdje je sada zgrada Muzeja Republike Srpske i Biblioteke.

Velika realka ustanovljena je 4. oktobra 1895. godine, sa zadatkom da priprema učenike „za šumarske, za poljodjelske, za kemičke i druge visoke škole”. Prvoimenovani direktor bio je August Tartalja.

Prijemni ispiti obavljeni su 7. oktobra, a 14. oktobra počela je nastava. Svi učenici, njih 65, od 12 do 18 godina starosti, učili su zajedno, u jednoj učionici, a razred je završilo njih 64.

Nastava je prvih godina održavana u zgradi bivše Ruždije (turska vjerska srednja škola), a 1. marta 1898. godine Realka je useljena u novo dvospratno zdanje koje je u svojoj „divotnoj izradi” i „savršenosti […] arhitektične vještine” zadovoljavalo „sve želje strogog pedagoškog zahtijevanja”. I mnogo više od toga: zgrada Gimnazije postala je ponos i jedno od glavnih znamenja Banjaluke.

Izgradnja Velike realke na uzvišenju iznad gradske tržnice, gdje su do tada bile vojne barake, počela je odmah nakon osnivanja škole, u jesen 1895. godine. Radeći po austrijskim projektima, a sa italijanskim zidarima i domaćim nadničarima, preduzimač Hipolit Pokorni je za tri godine sačinio veličanstveno dvospratno zdanje, koje je, svojim položajem i ljepotom, sedam decenija plijenilo pažnju prolaznika. Zgrada je bila za ono vrijeme veoma moderno opremljena: imala je bogate zbirke modela, eksponata, aparata, sprava i drugih učila, solidne biblioteke (nastavničku i učeničku) i sve druge tehničke uslove za kvalitetnu nastavu. Pravougaona, svijetla dvospratnica, koja je „spajala stil renesanse i vremena u kome je sagrađena”, imala je po četiri velike učionice na svakoj etaži, komotne i osvijetljene hodnike i niz drugih manjih prostorija a i – što je za ono vrijeme kod nas bilo prava rijetkost – centralno grijanje. Zdanje je dograđivano u dva navrata: 1903. i 1931. godine. Planirana je i izgradnja gimnastičke sale, ali se to nije desilo, piše na veb stranici banjalučke Gimnazije.

Katastrofalni zemljotres 26. i 27. oktobra 1969. godine smrtno je ranio gimnazijsku zgradu i uništio inventar, arhivu, biblioteku i veći broj kabineta. Stručnjaci su tada procijenili da se Realka mora srušiti, a „egzekucija” miniranjem je izvršena 31. januara 1970. godine.

Taj događaj bio je tužan dan za sve Banjalučane, zapisaoje novinar Slobodan Pešević. Oni koji su prisustvovali rušenju opisuju da je to izgledalo kao da je sahrana nekoj istaknutoj ličnosti.

Inženjerska jedinica nekadašnje JNA eksplozivnim sredstvima razorila je polusrušeni objekat koji je nakon potresa označen brojem šest što je značilo da se mora obaviti konačna egzekucija.

Eksploziju, uz mnoštvo Banjalučana, Pešević je posmatrao sa zidina tvrđave Kastel. Bila je to spektakularna scena kao iz vješto režiranih ratnih i partizanskih spektakl – filmova, navodi on. Dan je bio sunčan, a nakon što je došlo do egzekucije, od silne prašine nebo je dobilo neku sivo-tamnu boju. Bila je to vještačka magla, a nakon što se prašina slegla i kada su to “nadležni” odobrili na ruševinu je izašlo nekoliko maturanata Gimnazije predvođeni Hamdijom Cerićem, Dadom Miketom, Ratkom Pilipovićem gdje su po razbacanoj šuti i kamenju – zapalili svijeću.Tako su se Banjalučani oprostili od popularne “Realke”.

Učenici banjalučke realke nakon zemljotresa 1969. godine, njih oko 1.500 boravili su u Crikvenici. I mnogi nisu prisustvovali rušenju.

Gimnazija Banjaluka i danas je smještena u zgradi od crvene cigle koju je poklonilo Sarajevo za učenike i profesore nakon povratka iz Crikvenice.

The post Kraj jednog doba: 55 godina od rušenja Realke first appeared on Banjaluka uživo.