Kada dobijamo spol? Koliko nakon začeća dobijemo reproduktivne ćelije?

Mnogo je komentara oko toga kada postajemo muško ili žensko – ili nešto između, jer nikada ne treba izgubiti iz vida da postoje osobe sa razlikama u razvoju spola te imaju neki višak hromosom. Spol i njegovo određenje je isključivo teren biologije i medicine, ali se prisvaja kao teren za političke borbe. Ovdje bih da kažem:

• Spolni hromosomi, X i Y su veoma bitni u razvoju spola i determinaciji spola, ali je samo ispoljavanje spola mnogo složenije od kombinacija XX i XY. Kod većine ljudi jeste tako – ako imate u ćelijama kombinaciju XX, onda ste ženskog spola, a ako imate XY, onda ste muškos spola. Ali u jednom malom postotku, situacija nije takva.
• Ne započinjemo život kao žene – to je često šireno pogrešno tumačenje. Zapravo život počinjemo kao spolno indiferentne jedinke  i potom orkestracija djelovanja hromsoma sa svojim genima, poput čuvenog SRY na Y hromosomu, kreiraju ono što zovemo spol. Kako X hromosomi nemaju SRY gen, jedinke bez Y hromosoma ne mogu razviti testise.

Dakle, bitna je stvar da pri začeću nemamo spol. diferencijacija spola počinje negdje oko 5. sedmice.

Kada dođe do oplodnje, oplođena jajna stanica se dijeli, postaje nakupina ćelija, koju su naučnic,i zbog sličnost sa plodom duda nazvali morula (morus, latinski je dud). Morula se dalje dijeli i u njoj se formira jedna šupljina. Takvu nakupinu ćelija nazivamo blastula, blastocista. Ovo i dalje nije ljudsko biće jer će samo iz jednog dijela ovih ćelija nastati ljudsko biće (ili neka životinja, jer je razvoj isti, što je dokaz evolucije). Iz dobrog dijela blastociste zapravo nastaju embrionalne ovojnice i tkiva- amnion, alantois, horion tj. placenta, žumančana vreća…sve to iz takozvanog trofoblasta (trofo znači hraniti se).

stadiji razvoja od oplođene jajne ćelije/stanice, preko morule, blastule i gastrule, izvor:

Skraćeno: oplođena jajna ćelija daje i novi organizam ali i sva ona okolna tkiva koja će u toku trudnoće nestati (žumančana vrećica i alantois) koja štite i hrane plod, i novi organizam.

Interesantno je da nema rasta ćelije u ovoj fazi – ona ostaje ista volumenom.

Idemo dalje – zašto mi je bila važna priča o moruli, blastuli? Zato što je sljedeća faza formiranje gastrule, jedne također šuplje tvorevine ćelija, Međutim, u gastruli se dešava nešto neobično – ćelije u dijelu gastrule od koje se neće razviti ovojnice, žumančana vrećica i lacenta, nego onog dijela iz kojeg će se razviti novi organizam (recimo novo ljudsko biće) počinju da se dijele i pomalo razlikuju. Tako nastje nešto veoma važno – tri klicina lističa (eng. germ layers) i to endoderm, mezoderm i ektoderm. iz njih će nastati sva tkiva i organi i to iz endoderma oni unutrašnji organi, iz mezoderma vezivna tkiva, mezenterijum, dio kože (unutrašnju, subkutani dio) mišići, kosti, dentin zubi, krv, krvne žile, a iz ektoderma, vanjskog klicinog listića – koža (epitelni dio) dlake, nokti, sluzokože, crijeva (uključujući i usta i analni otvor), zubna caklina, ali i nervna ploča – dakle nervni sistem, uključujući i mozak. Da vaš mozak i anus su istog embrionalnog porijekla. Iz endoderma se razvijaju pluća, dušnik, alveole, tkivo i ćelije pankresa, štitnjače, mokraćni mjehur.

Urogenitalni sistem nastaje najviše iz mezoderma, srednjeg klicinog listića. Vanjski spolni organi – vulva, vagina, penis – razvijaju se iz ektoderma.

U prvoj fazi razvoja gonada, nemoguće je razlikovati mušku od ženske gonade, zbog čega se ova faza naziva indiferentnom. Gonade započinju kao genitalni grebeni – par uzdužnih izbočina nastalih iz intermedijarnog mezoderma i površinskog epitela (epitel je tkivo koje nastaje iz ektoderma). U početku ne sadrže zametne ćelije.

Tokom četvrte sedmice, zametne ćelije migriraju iz endoderma žumančane kese (onaj dio oplođene jajne ćelije koja se dijelila a koji služi za ishranu i zaštitu u prvim sedmicama trudnoće) do genitalnih grebena, prolazeći kroz dorzalni mezenterij zadnjeg crijeva.  O da – vaše buduće spolne ćelije od kojih će potencijalno nastati vaša djeca inicijalno nisu dio vas, nego vaše embrioalne okoline, i onda naprave invaziju u vas. U šestoj sedmici stižu do genitalnih grebena. Istovremeno, epitel genitalnih grebena proliferira i prodire u intermedijarni mezoderm, formirajući primitivne polne vrpce. Kombinacija zametnih ćelija i primitivnih polnih vrpci čini indiferentnu gonadu (gonade su orgnai koji proizvode ćelije za reprodukciju, jajnici ili testisi), iz koje se dalje razvijaju testisi ili jajnici.

Skraćeno: u prvim sedmicama embrio nema gonade, a oko pete i česte se počinju formirati spolno indiferentne gonade . Nemate spol na početku. Pogotovo ne pri začeću. Imamo samo potencijal za spol (XX, XY ili čak neku treću kombinaciju u malom procentu slučajeva). Pri začeću i u prvim sedmica embrio nema reproduktivne ćelije – spermatozoide ili jajne ćelije (naučnici ove vrste ćelija nazivaju gameti). Nema nikakve male ili velike reproduktivne ćelije. Ove ćelije tek naknadno nasele tkiva iz kojih će se razviti spolne žlijezde, testisi i jajnici. 

Testisi

Kod muškog embrija, prisutni su XY polni hromozomi. Y hromozom sadrži SRY gen koji podstiče razvoj primitivnih polnih vrpci u testisne (medularne) vrpce. Oko ovih vrpci formira se tunika albuginea, sloj fibroznog vezivnog tkiva. Dio testisnih vrpci odvaja se i formira budući  testis. Preostale vrpce sadrže dvije vrste ćelija:

• Zametne ćelije
• Sertolijeve ćelije (porijeklom iz površinskog epitela žlijezde). To su potporne ćelije testisa, koje pomažu sazrijevanje spermatozoida.

Tokom puberteta, ove vrpce dobijaju lumen (prazni prostor – dakle, postaju kanalići) i postaju sjemeni kanalići – mjesto gdje će se formirati spermatozoidi. Između testisnih vrpci nalaze se Leydigove ćelije (porijeklom iz intermedijarnog mezoderma). U osmoj sedmici počinju proizvoditi testosteron, koji utiče na diferencijaciju unutrašnjih i vanjskih genitalija.

Jajnici

Kod ženskog embrija, prisutni su XX polni hromozomi. Zbog odsustva Y hromozoma, nema SRY gena koji bi uticao na razvoj. Bez njega, primitivne polne vrpce degenerišu i ne formiraju testisne vrpce. Umjesto toga, epitel gonade nastavlja proliferirati, stvarajući kortikalne vrpce. U trećem mjesecu, ove vrpce se razdvajaju u klastere, okružujući svaku oogoniju (zametnu ćeliju) slojem epitelnih folikularnih ćelija, formirajući primordijalni folikul.

Razvoj gonada je genetički kontroliran procesom polnih hromosoma (XX ili XY) koji usmjerava nastanak gonade (jajnici ili testisi). Diferencijacija polnih žlijezda zahtijeva strogo reguliranu kaskadu genetičkih, molekulskih i morfogenih događaja.

The post Kada dobijamo spol? Koliko nakon začeća dobijemo reproduktivne ćelije? appeared first on Nauka govori.