Antonie van Leeuwenhoek: zanatlija – naučnik

U jednoj radnji u Delftu, malom holandskom gradu poznatom po plavo-bijelom savršenom porcelanu, jedan čovjek se saginjao nad komadom stakla, strpljivo ga glačajući dok nije postao proziran i savršeno zakrivljen. Njegovo ime bilo je Antonie van Leeuwenhoek, a ono što je radio promijenilo je način na koji gledamo svijet. Bukvalno i u prenesem značenju. danas, nejga znamo kao “oca mikrobiologije i mikroskopije” jer je bio prva osoba koja je opisala mirkogranizme, protiste. Dokumentovao i građu biljaka, mišića, spermije i crvena krvna zrnaca.

Odrastao u 17. vijeku, rođen 24, oktobra 1632. godine, u doba kada su teleskopi već otkrivali nove svjetove na nebu, ali je ono što se krije ispod ljudskog vida ostajalo neistraženo. Antonie van Leeuwenhoek nije bio naučnik u formalnom smislu. Nije išao na univerzitet niti pisao knjige pune teorija. kažemo da je bio “samoučka”. Bio je trgovac tkaninama i vješt zanatlija, čovjek koji je svojom radoznalošću nadmašio najveće učenjake tog vremena. Njegova opsesija staklom i lećama dovela ga je do stvaranja mikroskopa kakvog dotad niko nije imao.

Ali nije on bio prvi. Već prije njega, u holandskom Middelburgu, Zacharias Janssen, proizvođač naočala, izrađivao je složene mikroskope. Govorilo se da je upravo on, krajem 16. i početkom 17. vijeka, spojio dvije leće u cijev i tako stvorio uređaj koji može uvećavati objekte do 30 puta. No, ta sprava bila je sirova, daleko od savršenstva. Naučnici su je koristili, ali rezultati nisu bili spektakularni. Trebalo je neko s neumornom posvećenošću detaljima, neko ko je bio spreman godinama brusiti, eksperimentisati i gledati u mikroskop dok mu se oči ne umore.

Van Leeuwenhoek je bio upravo takav čovjek. Njegove leće bile su toliko precizne da su omogućavale uvećanja do 200 ili čak 300 puta. Kad bi pod svoju leću stavio kap vode iz obližnjeg kanala, vidio bi nešto što niko prije njega nije: čitav skriveni svijet pun sićušnih bića koja su se kretala, jela i množila. Nazvao ih je “animalcules” – životinjice. Danas znamo da su to bakterije i protozoe.

Kada je 1674. godine prvi put ugledao ta bića, Van Leeuwenhoek nije odmah znao što da misli. Da li su to samo sitni dijelovi prljavštine? Jesu li živa bića? Njegova znatiželja nije mu dala mira, pa je odlučio posmatrati sve što je mogao – pljuvačku, krv, kišnicu, pa čak i vlastiti zubni plak. I svuda je otkrivao te nevidljive stanovnike svijeta.

Ali kako uvjeriti ostale da su tu? Holandski trgovac nije imao univerzitetsku titulu, pa se skeptici nisu lako dali uvjeriti. Njegovi crteži su bili detaljni, ali i dalje – samo crteži. Tek kada je Kraljevsko društvo u Londonu, tadašnja najuglednija naučna institucija, počelo ozbiljno uzimati njegove izvještaje i potvrđivati njegova zapažanja, naučni svijet je shvatio da Van Leeuwenhoek govori istinu.

Njegovi mikroskopi nisu preživjeli do danas, ali njegovi opisi jesu. Nije samo otkrio bakterije – posmatrao je crvena krvna zrnca, spermatozoide, strukturu mišićnih vlakana i građu biljnih ćelija. Pokazao je da život postoji i tamo gdje ga ne vidimo, a njegova otkrića postavila su temelje mikrobiologiji. Inače, strogo je čuvao tajnu svoje vještine izrade leća.

Druge je uvjeravao da leće kreira samo brušenjem, a izgleda da je stavljao sredinu malog štapića od natrij-vapnskog stakla u vrući plamen, pri čemu se vrući dio može razdvojiti kako bi se stvorila dva dugačka staklena brka. Zatim, ponovnim umetanjem kraja jednog brka u plamen, stvara se vrlo mala, visokokvalitetna staklena leća. Pratio je šta radi konkurencija i nastojao svoju vještinu usavršiti.

Njegov rad dolazio je u pravo vrijeme. Evropa je bila na pragu naučne revolucije, a Isaack Newton, Robert Hooke i drugi velikani otkrivali su zakone prirode na svim skalama. Mikroskopija je polako ulazila u naučne krugove, ali trebalo je proći još mnogo decenija prije nego što će ljudi shvatiti puni značaj onoga što je Van Leeuwenhoek pronašao. Primijetilo ga je i Kraljevsko društvo (Royal Society u Londonu) kada je jedan drugi nizozemski naučnik, fiziolog Reinier de Graaf pisao Društvu kako su van Leeuwenhoekove leće i mikroskopi superiorni.

Tek u 19. vijeku, s radom Louisa Pasteura i Roberta Kocha, svijet je prihvatio činjenicu da su mikroorganizmi svuda oko nas – i da igraju ključnu ulogu u zdravlju i bolesti.

Danas, kada pomislimo na mikroskop, obično ga povezujemo s laboratorijama i naučnicima u bijelim kutama. Ali priča o mikroskopiji počinje u radnji jednog trgovca tekstilom, koji nije znao latinski, nije imao naučni trening, ali je imao neutaživu želju da vidi ono što drugi nisu mogli. I zato, dok god budemo gledali u mikroskope, gledat ćemo svijet kroz oči Antoniea van Leeuwenhoeka – čovjeka koji je prvi zaista shvatio koliko je priroda nevjerovatno mala, ali i beskrajno složen. Ovo je i podsjećanje na to da je nauka zapravo jako srodna zanatima i da se bez istinske posvećenosti i želje za usavršavanjem ne može napredovati, a također je i omaž svim zanatlijama svijeta.

The post Antonie van Leeuwenhoek: zanatlija – naučnik appeared first on Nauka govori.