Andrej Gajić i Sharklab ADRIA: prvo otkriće novorođenog psa mrkalja u Jadranu

• Tim Andreja Gajića i Sharklab ADRIA po prvi put su zabilježili novorođene jedinke psa mrkalja u Jadranskom moru – što znači da se ova rijetka vrsta u njemu razmnožava.
• Riječ je o najmanjoj slobodnoživećoj jedinki ikada registrovanoj na svijetu, čime se otvara novo poglavlje u razumijevanju biologije i životnog ciklusa ove ajkule.

Naučnici iz istraživačkog centra Sharklab ADRIA (Vlora, Albanija) dokumentovali su istorijsko otkriće – prvi put je u Jadranu pronađena tek okoćena jedinka dubokomorskog psa mrkalja (Dalatias licha, eng. kitefin shark), zajedno s još jednim juvenilnim primjerkom.

Istraživanje, kojim rukovodi dr Andrej Gajić, objavljeno je u prestižnom časopisu Environmental Biology of Fishes (Springer). Nalazi potvrđuju da se pas mrkalj, kritično ugrožena i rijetka vrsta, razmnožava upravo u južnom Jadranu, čime se ovo područje svrstava među ključna staništa ove tajanstvene ajkule.

Pas mrkalj u Sharklab ADRIA centru. Photo: E. Neuman / Sharklab ADRIA

Prvi nalaz novorođenih primjeraka mrkalja

Ovo otkriće je od izuzetne je važnosti jer ne samo da predstavlja prvi potvrđeni nalaz novorođenih jedinki u čitavom Jadranu, već i najmanju do sada poznatu slobodnoživeću jedinku ove vrste na globalnom nivou. Oba primjerka zabilježena su u ulovu komercijalne koćarice na dubinama od 500 do 670 m, u akvatoriju između ostrva Sazan i poluostrva Karaburun (Vlora, Albanija).

Najmanja zabilježena živuća jedinka psa mrkalja u svijetu (Gajić, 2025). Photo: E. Neuman / Sharklab ADRIa

„Objavljeni nalazi pružaju prve nedvosmislene dokaze o reprodukciji pasa mrkalja u južnom Jadranu. Time se ovaj akvatorij potvrđuje kao potencijalno ključno stanište vrste, što ne samo da naglašava potrebu za daljnjim sistematskim istraživanjima, već i otvara novo poglavlje u razumijevanju njene biologije i uloge u ekosistemu. Ovi rezultati ujedno ističu urgentnu važnost uspostave učinkovitih mjera zaštite“, istaknuo je autor studije Andrej Gajić, rukovodilac naučno-istraživačkog centra Sharklab ADRIA.

„Svi koji me dobro poznaju znaju koliko sam fasciniran dubinskim ajkulama, posebno onim koje volim zvati ‘crne ajkule’”, napisao je Gajić na svom Facebook profilu.

Najnoviji pregled ajkula i raža Hrvatske (2022) navodi posljednji potvrđeni nalaz vrste iz 1984. godine, dok recentna sistematska istraživanja u Crnoj Gori (2024) nisu zabilježila njeno prisustvo. Međutim, studija ističe da odsustvo novih nalaza može prije svega dovesti u vezu s izostankom dugoročnih i ciljano usmjerenih istraživanja dubokomorskih ajkula, ali i sa specifičnostima ribolovne prakse u regionu, gdje se, za razliku od Albanije, većina komercijalnih i malih ribolova obavlja pretežno na dubinama do 150–250 m.

Dentalna garnitura juvenilnog psa mrkalja iz južnog Jadrana. Photo: E. Neuman / Sharklab ADRIA

Najveća bioluminiscentna, svijetleća vrsta

Pas mrkalj je najveći poznati bioluminiscentni kičmenjak na Zemlji – odrasli primjerci dostižu skoro dva metra dužine i predstavljaju apeksne predatore dubokih mora. Riječ je o izuzetno rijetkoj i osjetljivoj vrsti: ribari u Albaniji kažu da je vide tek jednom godišnje, i to gotovo uvijek mrtvu kao slučajni ulov.

Vrsta se razmnožava lecitotrofno viviparno, pri čemu je embrionalni razvoj podržan isključivo žumancetom, a okot nastupa nakon dugog graviditeta koji, prema dosadašnjim procjenama, traje približno dvije godine ili čak i duže.

Analize sprovedene na pronađenim mladuncima otkrile su i nove podatke o razvoju skeleta i kalcifikaciji kod ove vrste. Nažalost, obje ajkule su uginule odmah po izvlačenju na palubu, što ukazuje na visoku smrtnost uzrokovanu stresom i traumama tokom ribolova.

S obzirom na to da je riječ o slabo poznatoj i ugroženoj vrsti, Gajić naglašava nužnost uspostave stroge pravne zaštite u Albaniji, Crnoj Gori i Hrvatskoj. U tom kontekstu, u saradnji s Vladom Albanije i UNEP MAP Barcelonskom konvencijom, on trenutno intenzivno radi na razvoju i implementaciji regionalnih mehanizama zaštite upravo kroz izuzetno vrijedan tim iz Sharklab ADRIA.

Vrijedi istaći da su sistematska istraživanja dubokog Jadrana, realizovana kroz višegodišnji projekat čuvenog Explorers Cluba iz New Yorka, rezultirala nizom prvih stvarnih podataka o mnogim kritično ugroženim i nedovoljno proučenim vrstama dubokomorskih ajkula. Među njima se posebno izdvajaju pas prasac (Oxynotus centrina), kostelj dubljinac (Centrophorus uyato), volonja pepeljak (Heptranchias perlo), kao i nekoliko drugih vrsta, čiji su nalazi već objavljeni u vodećim svjetskim naučnim časopisima.

A. Gajić i E. Karalić tokom pregleda nekih od najrjeđih dubokomorksih ajkula Mediterana u Sharklab ADRIA centru, uključujući psa mrkalja (Dalatias licha), psa prasca (Oxynotus centrina) i volonju pepljaka (Heptranchias perlo). Photo: E. Neuman / Sharklab ADRIA.

Napomena za naslovnu sliku: Autor studije A. Gajić s juvenilnom jedinkom psa mrkalja (Dalatias licha), ulovljenom zajedno s nizom drugih dubokomorskih vrsta, uključujući volonju pepeljaka (Heptranchias perlo), kostelja crnca (Etmopterus spinax), mačku crnoustu (Galeus melastomus), ražu volinu (Dipturus oxyrinchus) i himeru (Chimaera monstrosa). Foto: E. Karalić / Sharklab ADRIA.

Reference:

1. Gajić, A.A. Documenting the first neonate and juvenile rare deep-sea kitefin shark (Dalatias licha) in the Adriatic Sea, with insight into fishery-induced trauma. Environ Biol Fish (2025). https://doi.org/10.1007/s10641-025-01737-0

The post Andrej Gajić i Sharklab ADRIA: prvo otkriće novorođenog psa mrkalja u Jadranu appeared first on Nauka govori.